Нэгэн сайхан їдэш аж ахуйн тєдийлэн хээнцэр биш тїшмэл Иван Дмитрыч Червяков зєєлєн сандлуудын хоёрдугаар эгнээнд сууж “Корневилийн хонх” бїжигт дуурийг їзэж байхдаа дээд зэргийн жаргал эдэлж суулаа. Гэтэл гэнэт… Єгїїллэгт энэ “ гэтэл гэнэт” их олон гардаг юм. Амьдрал тийм гэнэтийн явдлаар дїїрэн байдаг болохоор зохиогчийн зєв юм. Гэтэл гэнэт, тїїний царай їрчийж нїд цагаанаар эргэлдэн амьсгал нь зогсчихжээ… Тэрээр дурангаас нїдээ салган бєхийгээд… найтааж орхилоо… Найтаахыг хаана ч, хэзээ ч зэмлэдэггїй юм. Хєдєєний эрчїїд, цагдаагийн дарга, заримдаа нууц зєвлєгч ч найтаадаг шїї дээ. Хїн бїр найтаадаг. Червяков их ч сандарсангїй, нусны алчуураар арчаад, ёс мэдэх хїний хувьд ингэж найтаалгахдаа хэн нэгэн хїний тавыг алдагдуулаагїй байгаадаа гэж эргэн тойрноо харлаа. Тїїнийг зам харилцааны яаманд албан хааж буй чєлєєнд байгаа генерал Бризжалов болохыг Червяков таньжээ.
“Би шїлсээ їсэргэчихэж дээ. Миний дарга ч биш, хамаагїй хїн, тэгэхдээ л эвгїй юм даа. Уучлал гуйх хэрэгтэй” гэж Червяков боджээ.
Червяков ханиалган, бїх биеэрээ урагш тонгойн генералын чихэнд,
-Эрхэм минь, уучлаарай. Би тан руу шїлс їсэргэчихлээ… Санамсаргїй л… гэж шивнэлээ.
-Зїгээр, зїгээр…
-Бурханы ивээлээр уучлаарай. Би чинь… Би тэгэх гэж бодоогїй юм.
-Та сууж їзээч. Намайг юм їзїїлээч.
Червяков сандран тэвдэж мулгуу байдлаар инээмсэглэснээ тайз руу харж эхлэв. Тэрээ харж байгаа хир нь урьдын жаргал алга болжээ. Тэгээд тїїний сэтгэлийн зовиур шаналгаж эхэллээ. Завсарлагаагаар тэр тїшмэл Бризжалов руу ойртон очиж дэргэдїїр нь жаахан явснаа ноомой зангаа дарж,
-Эрхэм минь, би тан руу шїлс їсэргэсэн… Уучилж їзээч…Би… Би тэгж… гэж бувтнавал,
-Болиоч…Би бїр мартчихсан байхад та тїїнийг яриад байх юм гэж генерал хэлээд доод уруулаа тэсвэр алдсан шинжтэй хєдєлгєв. Червяков генерал руу сэжиглэн харснаа, “Мартсан гэх, гэтэл нїдэнд нь ёжтой байдал илэрч байдаг. Ярих ч дургуй байна. Би ер нь, тэгэх гээгїй юм… Энэ чинь байгалийн ёс юм гэдгийг учирлах хэрэгтэй байна. Тэгэхгїй бол намайг нулимах гэсэн гэж бодно. Одоо тэгж бодохгїй ч, хожим тэгж бодно” гэж боджээ.
-Червяков гэртээ ирээд ёс алдсан тухайгаа яривал авгай нь болсон явдалд дэндїї хєнгємсєг хандах шиг болжээ. Авгай нь эхлээд айснаа “хамаагїй” хїн гэдгийг мэдээд тайвширчээ.
-Ямар ч атугай чи очиж уучлал эр. Чамайг олны дунд биеэ авч явж чаддаггїй хїн гэж бодно гэж авгай нь хэлжээ.
-За тэр биш її. Би уучлал гуйхад тэр их хачин байсан юм… Нэг ч аятай їг хэлээгїй. Тэгээд ч юм ярих зав байгаагїй.
Маргааш нь Червяков ёслолын шинэ хувцасаа ємсєн їсээ засуулаад Бризжаловт учирлахаар явжээ…
Генералын хїлээн авах єрєєнд ороод хїн олонтой байгааг Червяков їзлээ… Хїмїїс хїлээж авах завсар єргєдєл хїлээж авахаар генералыг гарч ирэхэд Червяков тїїнийг бас харлаа. Хэд хэдэн хїнээс генерал юм асуугаад Червяков руу харахад тїшмэл::
-Эрхэм та, хэрэв санаж байгаа бол єчигдєр “Аркадия” театрт би найтаачихсан… тэгээд санаандгїй шїлсээ їсэргэчихсэн… Ууч… гэж илтгэж эхлэхэд,
-Тийм дэмий юм… Бурхан ивээг гэж генерал хэлээд –Танд юу хэрэгтэй вэ? гэж дараачийн хїнээс асуужээ.
“Ярих дургїй байгаа болохоор уурласан байх нь… Їгїй, їїнийг ингээд орхиж болохгїй…Би тїїнд учирлая” гэж Червяков боджээ.
Генерал сїїлчийн хїнтэй уулзаж дуусаад дотоод єрєєлїїгээ чиглэхэд Червяков тїїний хойноос даган,
-Эрхэм минь, хэрэв би эрхэм таныг цочоосон аваас зєвхєн гэмших зїйл мєн гэж хэлэх байна…Санаандгїй юм болсныг болгоогооч гэж бувтнахад генералын царай ярвайж гараа савчаад,
-Та зїгээр дооглож байх шив гэж хэлээд хаалганы цаагуур далд оржээ.
“Юунд инээж дооглох билээ. Тїїнд чинь инээж шоолох юу ч байгаагїй. Генерал учрыг нь ухаарахгїй нь. Ингэхлээр би энэ бардам гайхлаас дахиад уучлал эрэхгїй. Чєтгєр аваг. Харин тїїнд захидал бичье. Явахаа больё” гэж Червяков бодлоо.
Червяков харьж явахдаа ингэж боджээ. Тэрээр генералд захидал бичсэнгїй. Бодож бодож юу гэж бичихээ мэдсэнгїй. Тэгээд маргааш нь єєрєє очиж учирлах болжээ.
-Би єчигдєр ирж таны тайван байдлыг алдагдуулжээ, эрхэм минь гэж генералыг єєдєєс нь асуух байдлаар харахад Червяков хэлээд – Таны болгоосон шиг би шоолж дооглох гээгїй юм. Найтаалгахдаа шїлс їсэргэсэнд уучлал гуйх гэсэн болохоос инээж шоолох гэж бодоогїй юм. Би инээж дооглож зїрхлэх її дээ? Хэрэв би инээж даажигнах юм бол албаны хїнийг хїндэтгэх ёс алга болох билээ гэж бувтналаа.
Чичирч хєхєлбєр болсон генерал,
-Тонил! гэж хашгирав.
-Юу? гэж айсандаа бахардсан Червяков шивнэн хэллээ.
-Тонил! гэж генерал хєлєє дэвсэн байж давтан хашгирав
Червяковын гэдсэн дотор ямар нэгэн юм тасрах шиг боллоо. Тэрээр юу ч їл їзэн, юуг ч їл харан хаалга руу чиглэн гарч... Тэрээр єєрєє мэдэлгїй гэртээ ирээд ёслолын хувцасаа тайлсан ч їгїй, буйдан сандал дээр хэвтээд ... їхжээ.
“Би шїлсээ їсэргэчихэж дээ. Миний дарга ч биш, хамаагїй хїн, тэгэхдээ л эвгїй юм даа. Уучлал гуйх хэрэгтэй” гэж Червяков боджээ.
Червяков ханиалган, бїх биеэрээ урагш тонгойн генералын чихэнд,
-Эрхэм минь, уучлаарай. Би тан руу шїлс їсэргэчихлээ… Санамсаргїй л… гэж шивнэлээ.
-Зїгээр, зїгээр…
-Бурханы ивээлээр уучлаарай. Би чинь… Би тэгэх гэж бодоогїй юм.
-Та сууж їзээч. Намайг юм їзїїлээч.
Червяков сандран тэвдэж мулгуу байдлаар инээмсэглэснээ тайз руу харж эхлэв. Тэрээ харж байгаа хир нь урьдын жаргал алга болжээ. Тэгээд тїїний сэтгэлийн зовиур шаналгаж эхэллээ. Завсарлагаагаар тэр тїшмэл Бризжалов руу ойртон очиж дэргэдїїр нь жаахан явснаа ноомой зангаа дарж,
-Эрхэм минь, би тан руу шїлс їсэргэсэн… Уучилж їзээч…Би… Би тэгж… гэж бувтнавал,
-Болиоч…Би бїр мартчихсан байхад та тїїнийг яриад байх юм гэж генерал хэлээд доод уруулаа тэсвэр алдсан шинжтэй хєдєлгєв. Червяков генерал руу сэжиглэн харснаа, “Мартсан гэх, гэтэл нїдэнд нь ёжтой байдал илэрч байдаг. Ярих ч дургуй байна. Би ер нь, тэгэх гээгїй юм… Энэ чинь байгалийн ёс юм гэдгийг учирлах хэрэгтэй байна. Тэгэхгїй бол намайг нулимах гэсэн гэж бодно. Одоо тэгж бодохгїй ч, хожим тэгж бодно” гэж боджээ.
-Червяков гэртээ ирээд ёс алдсан тухайгаа яривал авгай нь болсон явдалд дэндїї хєнгємсєг хандах шиг болжээ. Авгай нь эхлээд айснаа “хамаагїй” хїн гэдгийг мэдээд тайвширчээ.
-Ямар ч атугай чи очиж уучлал эр. Чамайг олны дунд биеэ авч явж чаддаггїй хїн гэж бодно гэж авгай нь хэлжээ.
-За тэр биш її. Би уучлал гуйхад тэр их хачин байсан юм… Нэг ч аятай їг хэлээгїй. Тэгээд ч юм ярих зав байгаагїй.
Маргааш нь Червяков ёслолын шинэ хувцасаа ємсєн їсээ засуулаад Бризжаловт учирлахаар явжээ…
Генералын хїлээн авах єрєєнд ороод хїн олонтой байгааг Червяков їзлээ… Хїмїїс хїлээж авах завсар єргєдєл хїлээж авахаар генералыг гарч ирэхэд Червяков тїїнийг бас харлаа. Хэд хэдэн хїнээс генерал юм асуугаад Червяков руу харахад тїшмэл::
-Эрхэм та, хэрэв санаж байгаа бол єчигдєр “Аркадия” театрт би найтаачихсан… тэгээд санаандгїй шїлсээ їсэргэчихсэн… Ууч… гэж илтгэж эхлэхэд,
-Тийм дэмий юм… Бурхан ивээг гэж генерал хэлээд –Танд юу хэрэгтэй вэ? гэж дараачийн хїнээс асуужээ.
“Ярих дургїй байгаа болохоор уурласан байх нь… Їгїй, їїнийг ингээд орхиж болохгїй…Би тїїнд учирлая” гэж Червяков боджээ.
Генерал сїїлчийн хїнтэй уулзаж дуусаад дотоод єрєєлїїгээ чиглэхэд Червяков тїїний хойноос даган,
-Эрхэм минь, хэрэв би эрхэм таныг цочоосон аваас зєвхєн гэмших зїйл мєн гэж хэлэх байна…Санаандгїй юм болсныг болгоогооч гэж бувтнахад генералын царай ярвайж гараа савчаад,
-Та зїгээр дооглож байх шив гэж хэлээд хаалганы цаагуур далд оржээ.
“Юунд инээж дооглох билээ. Тїїнд чинь инээж шоолох юу ч байгаагїй. Генерал учрыг нь ухаарахгїй нь. Ингэхлээр би энэ бардам гайхлаас дахиад уучлал эрэхгїй. Чєтгєр аваг. Харин тїїнд захидал бичье. Явахаа больё” гэж Червяков бодлоо.
Червяков харьж явахдаа ингэж боджээ. Тэрээр генералд захидал бичсэнгїй. Бодож бодож юу гэж бичихээ мэдсэнгїй. Тэгээд маргааш нь єєрєє очиж учирлах болжээ.
-Би єчигдєр ирж таны тайван байдлыг алдагдуулжээ, эрхэм минь гэж генералыг єєдєєс нь асуух байдлаар харахад Червяков хэлээд – Таны болгоосон шиг би шоолж дооглох гээгїй юм. Найтаалгахдаа шїлс їсэргэсэнд уучлал гуйх гэсэн болохоос инээж шоолох гэж бодоогїй юм. Би инээж дооглож зїрхлэх її дээ? Хэрэв би инээж даажигнах юм бол албаны хїнийг хїндэтгэх ёс алга болох билээ гэж бувтналаа.
Чичирч хєхєлбєр болсон генерал,
-Тонил! гэж хашгирав.
-Юу? гэж айсандаа бахардсан Червяков шивнэн хэллээ.
-Тонил! гэж генерал хєлєє дэвсэн байж давтан хашгирав
Червяковын гэдсэн дотор ямар нэгэн юм тасрах шиг боллоо. Тэрээр юу ч їл їзэн, юуг ч їл харан хаалга руу чиглэн гарч... Тэрээр єєрєє мэдэлгїй гэртээ ирээд ёслолын хувцасаа тайлсан ч їгїй, буйдан сандал дээр хэвтээд ... їхжээ.
No comments:
Post a Comment